Parafia Rzymskokatolicka - Bazylika Mniejsza w Prostyni
                            (diecezja drohiczyńska)

Kościoły Św.Trójcy

Świątynie parafialne
Obecny kościół parafialny jest już czwartym z kolei. Wcześniejsze świątynie istniały w nastepujących okresach :
1) od 1344 r.,
2) 1511 - 1799,
3) 1860 - 1944,
4) od 1954.
W latach 1799 - 1860 za świątynię parafialną slużył kościół św. Anny w Prostyni a w okresie 1944 - 1954 te role spełniala kaplica.

Pierwszy kościół (od 1344 r).

Wprawdzie parafia Prostyńska powstała w 1511 r. to już w pierwszej połowie XIV w. istniał w Prostyni kościół. Potwierdzają to Akta Archidiakonatu Brzeskiego z 1446 r. , jak również dokumenty późniejszych wizytacji kanonicznych z 1636 i 1775 r. Najprawdopodobniej wspomniany kościół był usytuowany w połowie wsi w pobliżu obecnej Szkoły Podstawowej i Gimnazjum. Wskazuje na to miejsce murowana kapliczka.

Jednym z najbardziej wiarygodnych świadectw powstania kościoła w 1344 r. był krzyż pochodzący właśnie z tej świątyni. Figura ukrzyżowanego Chrystusa była naturalnej wielkości. Na krucyfiksie wyryta była data 1344 . Na krańcach krzyża były rzeźbione symbole czterech ewangelistów.
Innym zabytkiem z pierwszego kościoła była figura kamienna Pana Jezusa Miłosiernego . Jednak i ta pamiątka nie dotrwała do chwili obecnej ponieważ została zniszczona, tak jak i wspomniany wyżej krzyż w 1944 r. Co do kwestii kto był fundatorem, pierwszego kościoła można przypuszczać, że byli to osadnicy mazowieccy . Tym bardziej, że wcześniej Prostyń znajdowała się po drugiej stronie biegu rzeki Bug , a Prostyńscy jeszcze w 1441 r. występują w księgach łomżyńskich . Być może na początku przy kościele mieszkał ksiądz, skoro w akcie erekcji parafii z 1511 r jest fragment mówiący, iż mieszkańcy wymienionych miejscowości mają składać ofiary tak jak to było w zwyczaju od dawna, co zdaje się świadczyć, iż było to zastrzeżone już w akcie fundacji pierwszego kościoła. Ponadto dokument Archidiakonatu Brzeskiego z 1466 r. wymienia miejscowości gdzie były plebanie. W tym spisie widnieje również "Prostynia" . Są przypuszczenia, że w czasie istnienia pierwszego kościoła Służbę Bożą pełnili w nim księża z parafii Zuzela, na terenie której miejscowość Prostyń się znajdowała . Wiadomo, że pod koniec XV w i na początku XVI ten kościół był obsługiwany przez księży z Kosowa o czym świadczy m. in. wzmianka w dokumencie erekcyjnym . Najprawdopodobniej omawiana świątynia była pod wezwaniem Trójcy Przenajświętszej . Trudno skonkretyzować ile lat służyła wiernym. Zapewne funkcjonowała do czasu wybudowania nowego kościoła na wzgórzu za wsią, a potem z powodu nienajlepszego stanu została rozebrana. Co wydaje się bardzo prawdopodobne wziąwszy pod uwagę fakt, że była zbudowana z drewna .

Drugi Kościół (1511 - 1802)

Druga świątynia w Prostyni powstała - wg dokumentów Biskupów Łuckich - na prośbę św. Anny wyrażoną podczas objawienia w 1510 r. Święta wskazała miejsce gdzie ma powstać nowy kościół i poleciła udać się z tą sprawą do Bogdana Prostyńskiego, ówczesnego właściciela dóbr Prostyń . Odpowiedź dziedzica i całej jego rodziny była wspaniałomyślna. Podjeto starania o erekcję parafii i rozpoczęto budowę zarówno świątyni parafialnej. Nowy kościół wybudowano w 1511 r. W świetle aktu erekcyjnego Prostyńscy na uposażenie kościołów i parafii przekazali: ziemie uprawne, łąki, dziesięciny, i sumy pieniężne. Bogdan Prostyński ofiarował na potrzeby powstającej parafii sumę 10 kop groszy polskich, jak również połowę gruntów wsi Złotki . Mieszkańcy wsi włączonych do parafii zobowiązani zostali do dawania dziesięciny z plonów ziemi i innych darów w naturze (drób), a włościanie ponadto do pracy w określone dni na ziemi kościelnej . Wprawdzie fundatorami nowego kościoła byli bracia Prostyńscy; Bogdan, Maciej, Mikołaj i Michał, synowie Andrzeja, to jednak miejscowa szlachta przyszła im z pomocą, o czym świadczą liczne darowizny z XVI w . Ponadto budowę kościoła wspierali licznie przybywający pielgrzymi. W maju 1543 r. ks. bp Jerzy Falczewski, ordynariusz łucki, dokonał poświęcenia kościoła Trójcy Przenajświętszej . Ufundowano z tej okazji tablicę pamiątkową, która opisywała to wydarzenie. Na tablicy było napisane, że "Pasterz utwierdzał w wierze i błogosławił wszystkich. Zwrócił szczególniejszą uwagę na rodziny fundatorów, stawił za przykład mieszkańców prostyńskich bogobojnych, wśród których Bóg w Trójcy Jedyny obrał tu miejsce, z zatem ukochał dusze ich, jak raczył to objawić przez świętą Annę cudownym sposobem" . Wizyta Biskupa i poświęcenie kościołów wywołało wielką radość u tutejszych parafian i przez wiele lat był ten pobyt wspominany . Jako rocznicę dedykacji kościoła obchodzono trzecią niedzielę po Wielkanocy .

Opis swiatyni

O strukturze kościoła parafialnego i jego wystroju, dowiadujemy się z; aktu erekcyjnego Altarii z 1534 r. ; a także zdokumentów wizytacji kanonicznych w latach - 1636 , 1729 , 1737 , 1775 , 1787 , 1791 , 1792 ; jak również zprotokołu zdawczo odbiorczego z 1798 r. ; oraz testamentów księży, i z innych dokumentów wspominających ten kościół. Nowy kościół był również drewniany, późnogotycki, jednonawowy, zbudowany na planie prostokąta. Wchodziło się do niego głównymi drzwiami lub bocznymi od strony północnej . Miał dach dwuspadowy z sygnaturką na środku. Po stronie południowo wschodniej znajdowała się dzwonnica z trzema dzwonami. A przy niej kostnica . Pod koniec XVIII w. nowa dzwonnica z pięcioma dzwonami stała naprzeciw kościoła . Przy kościele od strony zakrystii stał też duży krzyż. Do kościoła była dostawiona wieżyczka w formie ganku po stronie południowej przylegająca do ściany zakrystii, gdzie znajdował się obraz Matki Bożej z miejscowości Dzików . Świątynia ta przetrwała prawie trzysta lat do 1799 r. Jednak w połowie XVIII w. wymagała gruntownego remontu, który został wykonany w 1772 r. przez kolatora - Wawrzyńca Suchodolskiego, Łowczego Podlaskiego.

Prezbiterium.
Ołtarz główny był skierowany ku wschodowi. W nim przechowywano Najświętszy Sakrament. . W centrum nastawy ołtarzowej, między dwiema kolumnami, była umieszczona cudowna statua Trójcy Przenajświętszej zasłaniana obrazem również Trójcy Świętej . Po bokach, między kolumnami znajdowały się figury świętych. Od strony północnej: św. Jana Chrzciciela, a po przeciwnej stronie św. Szymona Apostoła. Nad tym tryptykiem znajdował się obraz przedstawiający ukoronowanie Najświętszej Maryi Panny. Po lewej stronie Matki Bożej ukazano postać św. Doroty a po prawej św. Mikołaja. Nad obrazem była duża korona wieńcząca ołtarz. Przed Najświętszym Sakramentem zapalano na niedziele i święta wieczną lampkę wykonaną z białej blachy. Przy ołtarzu głównym stało siedem metalowych świeczników i wisiały też rogi jelenia na których stawiano świece . Nastawę tego ołtarza wykonano ze składek parafian i pielgrzymów a poświęcono 17 czerwca 1615 r. Został on zrobiony z drewna, miał cztery kolumny. Sedile prezbitera stało po stronie północnej prezbiterum. Naprzeciwko postawiono ozdobne stalle. Z dwóch stron prezbiterium były pulpity do czytania Słowa Bożego, po stronie północnej czytano Ewangelię a po przeciwnej pozostałe czytania. Obok pulpitów stały proste ławki. Ambona z baldachimem u góry znajdowała się stronie Ewangelii . Zakrystia umieszczona w części północnej kościoła była w formie kwadratu, miała trzy okna skierowane na wschód. Znajdowała się w niej kredencja gdzie przechowywano paramenty liturgiczne. Nad dwiema zakrystiami istniał mały chór połączony przejściem za ołtarzem głównym. Znajdował się na nim mały pozytyw . Na belce tęczowej była figura Chrystusa ukrzyżowanego, obok zaś rzeźby: Matki Bożej Bolesnej i św. Jana. Przy ołtarzu głównym na ścianie zakrystii był obraz przedstawiający Chrystusa trzymającego kielich i ukazującego Hostię. Na dole widniał napis: "Oto Chleb Aniołów". Chrzcielnica drewniana stała przy prezbiterium po stronie południowej . Oleje Święte były przechowywane według przepisów liturgicznych w szafeczce we wnęce ściany po stronie Ewangelii.

Oltarze boczne.
Pierwszy z nich poświęcono Wniebowzięciu Najświętszej Maryi Panny, św. Andrzejowi Apostołowi i św. Wawrzyńcowi. Z tym ołtarzem była związana altaria ufundowana w 1534 r Ten ołtarz był umieszczony w południowej nawie bocznej . Przedstawiał obraz Najświętszej Maryi Panny depczącej głowę węża, stojącej na półksiężycu . Przy nim stał relikwiarz, który podawano wiernym do ucałowania . Złożone dzieje tej altarii i ząb czasu spowodowały, że najprawdopodobniej ten właśnie ołtarz ten został przeniesiony do kruchty kościoła. Drugi stał również po południowej stronie. Wykonany z drewna według starych kanonów. Między dwiema kolumnami zawierał obraz przedstawiający Ukrzyżowanie Pana Jezusa a nad nim płótno św. Jakuba Większego Trzeci ołtarz wykonany wykonany w podobnym stylu ukazywał scenę zdjęcia Jezusa Chrystusa z krzyża i złożenia kolanach Matki Bożej . W czwartym ołtarzu, po stronie południowej znajdował się obraz Matki Bożej Częstochowskiej. . Z boku ołtarza głównego od północy był obraz ukazujący Maryję trzymającą na rękach Chrystusa. Nad nim wyobrażenie Zmartwychwstania Pańskiego. Najprawdopodobniej w tym ołtarzu przechowywano koronę z wieńcami, które pozostawiła św. Anna . Szósty ołtarz w pobliżu ambony był pod wezwaniem Imienia Jezus. W ołtarzu głównym, Imienia Jezus i Matki Bożej Częstochowskiej były portatyle i tylko te trzy są wymieniane w późniejszych dokumentach (koniec XVIII w.) Wszystkie ołtarze były wykonane w jednym stylu, (za wyjątkiem tego, przy którym była altaria.) i pochodziły z początku XVII w. Podstawa ołtarza głównego była murowany, sama zaś mensa i nastawa były drewniane. Pozostałe ołtarze wykonano z drewna.

Ogólny wystrój wnętrza
Kościół miał przy wejściu kruchtę z której prowadziły dwa wejścia na obszerny chór wspierający się na czterech kolumnach . Na chórze znajdowały się siedmiogłosowe organy ufundowane pod koniec XVI w. przez ks. Jana Prostyńskiego . Umieszczona tam również w oknach proste witraże. W kościele było 16 prostych ławek a ponadto pod dużym chórem stały dwie ławki ozdobne w formie stall. Podłoga świątyni została wykonana z drewna. Na środku kościoła znajdowała się krypta w której grzebano zmarłych kolatorów i kapłanów . W pobliżu dużego chóry stały dwa proste konfesjonały . Na ścianach wisiały obrazy a po środku stał krzyż z 1344 r. W kościele wisiały liczne wota .
Paramenty liturgiczne i paraliturgiczne.

W świetle dokumentu wizytacji kanonicznej z 1636 r. widać, że kościół Trójcy Przenajświętszej był bogato uposażony w paramenty liturgiczne. Wśród nich są wymienione m. in.: monstrancja srebrna częściowo pozłacana, pięć srebrnych kielichów i trzy pozłacane, srebrna puszka, sześć ornatów, pięć kap, dwa srebrne krzyże, pięć par starych ampułek oraz nowe ze srebra, baldachim, alby, komże, trzy mszały, antyfonarz, psałterz. Ponadto były relikwie św. Anny w pozłacanym relikwiarzu, dziesięć obrazów na ścianach i kilka starych tablic pamiątkowych, pięć par lichtarzy mosiężnych i jedna para drewnianych . W marcu 1657 r. kościół został częściowo ograbiony przez Szwedów. Proboszczowi udało ukryć najcenniejsze naczynia kościelne oraz inne wartościowe przedmioty . W 1737 r świątynia była dobrze uposażona. Najświętszy Sakrament przechowywano w srebrnej, pozłacanej puszce. Monstrancja "staroświeckiej filigranowej roboty" a na niej postacieświętych: Piotra i Pawła, Katarzyny i Doroty; a na szczycie dwa aniołki trzymające krzyż; w części środkowej wyobrażenie Zmartwychwstania Pańskiego. Ponadto były cztery kielichy, 17 ornatów (niektóre bardzo cenne), cztery kapy, pięć par mosiężnych lichtarzy i jedenaście par drewnianych, sześć małych dzwonków. Na ścianach wisiały 22 stare obrazy przedstawiające m. in.: Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny (Obraz z altarii ufundowany w 1534 r.), Zwiastowanie, Matki Bożej Studziańskiej i Dzikowskiej, Dobrego Pasterza, św. Franciszka, Ukrzyżowanie Pana Jezusa . Była również rzeźba głowy Chrystusa w cierniowej koronie. W dekrecie reformacyjnym na zakończenie tej wizytacji polecono proboszczowi dokonać renowacji dachu i drzwi kościoła oraz wyremontować dzwonnicę. Zalecono również oddać niektóre ławki do remontu, aby wierni mogli wygodniej siedzieć . Dokument wizytacji kanonicznej z 1775 r poświęca wiele miejsca wyposażeniu liturgicznemu świątyni. Dowiadujemy się z niego, że w kościele było wtedy ponad dwadzieścia przedmiotów ze srebra i częściowo pozłacanych, nie licząc wotów. Ponadto: 20 ornatów, cztery kapy, trzydzieści dwa lichtarze, pięć portatylów, pięć chorągwi, trzy mszały oraz "żelazo do pieczenia opłatków". Do 1786 r. przybyło m. in. pięć ornatów, dwie kapy, piętnaście chorągwi. Do 1792 r. przybyło jeszcze szereg paramentów liturgicznych, które najczęściej były ofiarowywane przez okoliczną szlachtę . Ponadto wspomina się o sześciu dużych dzwonach, w tym jednym starym przechowywanym w świątyni. W ciągu wieków kościół był wielokrotnie ozdabiany i uposażany. Wśród szczególnych jego dobrodziejów znalazła się królowa Bona Sforza, która modliła się w tej świątyni i pozostawiła hojne dary w postaci paramentów liturgicznych. Wśród darów królowej inwentarze wymieniają biały ornat i czerwoną kapę . Ponadto ks. Jan Prostyński drugi proboszcz tej parafii bardzo dbał o kościół o czym świadczy jego testament, w którym obok przekazania funduszów na rzecz kościoła poleca sprzedać swą sutannę, płaszcz podbijany lisimi skórkami oraz inne ubrania, a uzyskane z tego pieniądze przeznaczyć na ozdobienie świątyni . Wśród innych dobrodziejów można wymienić rodziny: Kuszelów, Kossowskich, Chądzyńskich, Straszewskich czy Łuniewskich. Również Siostry Wizytki z Warszawy często przekazywały ornaty, obrusy lub inne paramenty przydatne do służby Bożej  Ofiarowywano także dary z Wyszkowa i Morzyczyna.

Historia drugiego kościoła jest o tyle interesująca, że dokonywały się w nim cudowne uzdrowienia o czym świadczy dokument wizytacji kanonicznej z 1737 r. . Ponadto ta świątynia była uprzywilejowana w świetle prawa liturgicznego Kościoła i miała ołtarz uprzywilejowany (altare privilegiatum) znaczy to, że kapłan sprawujący na nim Eucharystię za osobę zmarłą zyskiwał dodatkowo dla danej duszy odpust zupełny . Opisany wyżej kościół służył wiernym 288 lat. W 1770 r był odnawiany ale już 1791 r. wymagał gruntownego remontu. Dokument wizytacyjny kładł na serce tę sprawę proboszczowi i kolatorom oraz zalecał zbieranie ofiar na ten cel od parafian . Zły stan świątyni sprawił, że w 1799 r., została rozebrana, a na jej miejscu trzy lata później rozpoczęto budowę nowej, już murowanej . W międzyczasie nabożeństwa przeniesiono do kościoła filialnego św. Anny.

Kościoły Św.Trójcy 1860 -obecnie

Trzeci kościół 1860 - 1944.

Wiadomości dotyczące trzeciego kościoła Trójcy Przenajświętszej zaczerpnięte zostały z: dokumentów wizytacji biskupich i dziekańskich z lat: 1809 ,1811 , 1835 , 1839 , 1879 , 1893 , 1919 , 1925 ; 1922 - 1943 jak również z inwentarza z 1919 r. oraz innych dokumentów i opracowań .

Budowa świątyni.

Pod koniec XVIII w proboszczem w Prostyni był ks. Maciej Bieliński. Zastał on budynki sakralne w opłakanym stanie. Kościół Trójcy Przenajświętszej groził zawaleniem się a św. Anny potrzebował pilnego remontu dachu. Jako człowiek w podeszłym wieku nie czuł się na siłach do podjęcia budowy nowej świątyni. Dlatego na swą prośbę skierowaną do Biskupa ks. Bieliński został przeniesiony do Miedznej.

Na jego miejsce natomiast przyszedł w 1798 r. energiczny, osiem lat po święceniach ks. Paweł Lange, z instytutu Braci Bartoszków potocznie zwanych komunistami (ze względu na życie we wspólnocie, łac. communio) . Wziął on do pomocy dwóch księży z swej wspólnoty: ks. Piotra Pieczanowskiego ks. Michała Zembrowskiego . W ten sposób nie zaniedbując spraw duszpasterstwa mógł zająć się świątyniami.

Na początku naprawił dach na kościele św. Anny. Następnie zdecydował się na rozbiórkę świątyni parafialnej w 1799 r. Wtedy to Służba Boża została przeniesiona do kościoła św. Anny. A ksiądz proboszcz zbierał ofiary i materiał na budowę nowej murowanej świątyni. W krótkim czasie zgłosili się liczni dobrodzieje, wśród nich: Konstancja z Kuczyńskch Ciecierska - stolnikowa drohicka, Helena Chrapowicka - kasztelanowa mścisławska, Ludwika Kossowska - podkomorzyna drohicka, Antoni i Jan hr. Butlerowie - starostowie preńscy, ks. Michał Jakóbowski, ks. Paweł Dąbrowski, ks. Franciszek Trojanowski oraz wielu innych . Okoliczna ludność pospieszyła również z datkami i pomocą. Parafia wtedy była niezbyt duża, liczyła niewiele ponad 1000 osób .

Widząc to mieszkańcy sąsiednich wiosek nawet nie należących do parafii zaangażowali się w pracę nad wzniesieniem prostyńskiej świątyni . Ludzie z Zawist zwozili kamienie, pomagali w lasowaniu wapna. Kupiec spławiający drewno Bugiem ofiarował jeden transport budulca, z którego postawiono dom dla robotników. W Złotkach powstała cegielnia gdzie wypalano cegłę na potrzeby świątyni .

Budowę nowego kościoła rozpoczęto 2 marca 1802 r. W kopaniu fundamentów mieli swój udział nie tylko parafianie z proboszczem na czele, ale także ludność z całej okolicy. Pracami kierowali dwaj majstrzy: Michałowski i Jasiński. W ciągu jednego roku nie tylko położono fundamenty, ale wzniesiono również ściany na wysokość 5 m . Nowobudowana świątynia, miała następujące wymiary: długość 39,4 m., szerokość - 21, 8 m.
Prace posuwały się dość szybko mimo trudnych okoliczności budowy istniejących w czasie rozbioru Polski.

Sześć lat po rozpoczęciu budowy kościół stał już w surowym stanie. Przez następne lata zajęto się wyposażaniem jego wnętrza. Staraniem ówczesnego proboszcza i ordynariusza diecezji łuckiej już w 1806 r. Papież Pius VII nadał dla kościoła św. Trójcy specjalne odpusty . Można było je uzyskać w przeciągu czterech lat od wydania dekretu pod zwykłymi warunkami w określone dni. I tak odpustu zupełnego mogli dostąpić po Spowiedzi i Komunii Świętej nawiedzający kościół we wspomnienia świętych i uroczystości: św. Julianny w lutym, św. Macieja Apostoła, św. Rafała Archanioła i w uroczystość Niepokalanego Poczęcia Matki Bożej. W 1806 r. Ojciec Święty Pius VII udzielił odpustu zupełnego na wieki wszystkim, którzy kiedykolwiek nawiedzą sanktuarium Trójcy Przenajświętszej . Mocą dekretu papieskiego każdy obojętnie w jakim dniu nawiedza kościół prostyński, zyskuje odpust zupełny. Taki dokument pozwalający zawsze zyskiwać odpust zupełny był w XIX w. bardzo rzadko spotykany . Ks. bp W. Skarszewski z Lublina wizytując parafię w 1811 r. wyraził się z uznaniem o proboszczu, parafianach i okolicznej ludności dziękując za gorliwą pracę w pobudowaniu pięknej świątyni. Mówiono, że po farze węgrowskiej jest to najpiękniejszy kościół w okolicy. Jednak w związku z tym, że nie był jeszcze wykończony, nabożeństwa celebrowano dalej w kościele św. Anny.
Tymczasowo zaś nową świątynię pokryto na zimę słomą, bo dachówki na czas nie dostarczono.

Taki stan trwał około roku aż do tragicznego momentu w dziejach tej świątyni. W dniu 5 lipca 1812 r. o godzinie pierwszej po południu w czasie burzy piorun uderzył w wierzę kościoła i spowodował zapalenie się słomianego dachu . Ratunek okazał się niemożliwy z powodu braku sprzętu przeciwpożarowego, tym bardziej, że mury kościoła miały prawie 14 m wysokości. Bardzo trudno było parafianom pogodzić się z tym faktem. Jeszcze trudniej proboszczowi, który 10 lat poświęcił dla tego dzieła. Od pożaru kościoła ks. Paweł Lange popadł w depresję co wpłynęło nawet na charakter jego pisma, które stało się mało czytelne a wcześniej było wzorem kaligrafię. W testamencie napisał, aby po śmierci został pogrzebany pod wejściem do kościoła, żeby wszyscy przechodzili po jego grobie.

Po spaleniu trudno było odbudować kościół, z którego pozostały tylko osmalone ściany .
W latach 1802 - 1860 rolę świątyni parafialnej spełniał w dalszym ciągu kościół św. Anny . Była to mała świątynia nie mogąca pomieścić parafian, już nie mówiąc o pielgrzymach. Księdzu Obłozie, piszącemu o Prostyni, opowiadał pewien starszy kapłan, że w czasie większych uroczystości w kościele panował taki ścisk, że czasem słychać było nawet płacz i zdarzały się omdlenia z powodu tłoku a duchowni odchorowywali posługę duszpasterską w Prostyni .
W dekrecie powizytacyjnym z 1835 r. jest zachęta do odbudowy kościoła i zbierania ofiar na ten cel a tymczasowo zaleca celebrowanie odpustów Trójcy Przenajświętszej przy ołtarzu polowym przed kościołem św. Anny .

A tymczasem niezabezpieczone mury spalonej świątyni niszczały. Dochodziło nawet do tego, że rosły na nich drzewka kilkucentymetrowej grubości. Tak było do 1858 r. Kiedy biskupem diecezji Janowskiej czyli podlaskiej został O. Beniamin Szymański, kapucyn zachęcił wiernych do odbudowania kościoła Trójcy Przenajświętszej w Prostyni. Według świadectwa dziekana węgrowskiego, dziedziczka dóbr Mordy Konstancja z Kuczyńskich Ciecierska pospieszyła parafii ze znaczną pomocą materialną, ofiarowując w testamencie 12 tysięcy złotych na spalony kościół. Nie zachowało się świadectwo przekazania tych pieniędzy bo dobrodziejka nie pragnęła, aby o tym wiedziano . Z tej sumy wraz z procentami utworzył się znaczny fundusz, do którego dołożyli swe ofiary parafianie i pielgrzymi. W latach 1858 - 1860 ks. Franciszek Pogorzelski - miejscowy proboszcz i p. Kazimierz Łagiewnicki w oparciu o te finanse odbudowali kościół i postawili dzwonnicę. Gdy świątynia była w stanie surowym ks. Pogorzelski prosił Biskupa o pozwolenie celebrowania w nim Eucharystii ale otrzymał odpowiedź, że lepiej będzie poczekać do całkowitego jej ukończenia. Jednocześnie zezwolił na ustawienie prowizorycznego ołtarza na uroczystości odpustowe w dzień Trójcy Świętej, aby nie zawieść wiernych licznie przybywających na ten dzień z okolicznych parafii . Konsekracja światyni miala miejsce na odpust św. Anny 26 lipca 1860 r. Aktu poświęcenia dokonał ks. bp Beniamin Szymański OFM cap. w asyście biskupa sufragana. Na tę uroczystość przygotowali wienych dwaj kapucyni, którzy głosili w tym czasie kazania w Prostyni. Alumni Seminarium Janowskiego zadbali o oprawę liturgiczną uroczystości . Wybudowanie świątyni w tym okresie było niemałym wysiłkiem nie tylko z powodów materialnych ale i administracyjnych. W połowie XIX w. władze nie pozwalały budować kościołów. Dlatego w diecezji podlaskiej powstały tylko dwa: w Prostyni i Samogoszczy .

Opis swiatyni.

Kościół zbudowano w stylu neoromańskim z frontonem skierowanym na zachód a prezbiterium na wschód, ozdobiony dwiema wieżami zabezpieczonymi w piorunochrony. Dach pokryto na początku dachówką, którą w 1899 r. zamieniono na blachę metalową a w 1914 r. na ocynkowaną. Nad frontonem i nad prezbiterium były dwa metalowe krzyże. Do świątyni prowadziły drzwi główne oraz boczne z północy. W 1899 r. podłogę wyłożono terakotą, z wyjątkiem chóru i lóż, gdzie pozostała sosnowa. Okien w sumie 36. Okno za ołtarzem głównym było malowane i przedstawiało w górnych partiach oko Opatrzności Bożej z aniołami po bokach, poniżej krzyż, obok którego po dwóch stronach kielichy z Hostiami. Kościół zewnątrz i wewnątrz otynkowany i pobielony. Nowobudowana świątynia, miała następujące wymiary: długość - 38. 7 m., szerokość - 21 m., od posadzki do sklepienia -24 m., wysokość - 24 m. , długość nawy głównej - 21, 8 m., szerokość nawy głównej - 9, 5 m., długość naw bocznych - 20, 8 m., szerokość 3 m . Przed kościołem od strony zachodniej postawiono ok. 1880 r. murowaną dzwonnicę o w stylu klasycystycznym , która zachowała się do współczesności. Jej wysokość - 11, 5 m., szerokość 2, 8 m. Zakończona jest krzyżem. Cztery dzwony, które tam wisiały zarekwirowały władze rosyjskie w czasie I wojny światowej . Ks. bp Czesław Sokołowski poświęcił 28 sierpnia 1925 r. dwa nowe o imionach: Czesław i Anna . W 1942 r. zostały one zabrane przez okupanta niemieckiego.

Wystrój wnętrza
Na wystrój wewnętrzny składały się: prezbiterium, trzy nawy, dwie zakrystie nad którymi dwupiętrowe loże. W kościele był także skarbiec i tzw. babiniec czyli kruchta przy wejśćiu. Na kremowym tle ścian filary i gzymsy były białe. Na dole lamperia ciemnoorzechowa. Obok ozdobnych krzyży przy tzw. zacheuszkach wisiały na ścianach stacje Drogi Krzyżowej, która została erygowana przez ks. Jasińskiego, proboszcza z Korytnicy . Na pierwszym filarze przy chórze od strony północnej wisiała tablica upamiętniająca kościoły, które istniały w Prostyni od 1344 r. Pod nią inna, marmurowa z krzyżem jubileuszowym. Przy czterech filarach stało po cztery ławki z dwóch stron, ponadto dwie ławki ozdobne wykonane w 1911 r. i dwie stare w tzw. babieńcu. Wszystkie w kolorze ciemnoorzechowym. Na ścianach wisiało 10 obrazów m. in. Ukrzyżowanie Pana Jezusa pędzla J. M. Hofmana (1905 r.), św. Mateusza, namalowany na płótnie przez Stanisława Zarzeckiego (1898 r.). W latach trzydziestych XIX w. zrobiono w kościele polichromię z ofiar parafian i pielgrzymów. Jej wykonawcami byli; w 1931 r. Jan Wagner z Ostrowi Mazowieckiej, w 1932 nauczyciel gimnazjum z Łukowa Paweł Palka a w latach 1933 - 1934 artysta malarz Święcicki . Konfesjonałów było dziewięć, wszystkie pomalowane na ciemny orzech. Trzy z nich stały w prezbiterium (jeden ozdobny stał po stronie południowej a dwa proste naprzeciw niego). Dwa ozdobne konfesjonały, z ornamentacją złoconą, z krzyżem na górze stały w bocznej nawie po stronie północnej i po przeciwnej dwa takie same. Następne dwa używane podczas odpustów stały w kaplicy cmentarnej. Chór kościelny zbudowany nad wejściem do świątyni miał murowaną balustradę, na której stała rzeźba złocona ufundowana w 1909 r. Na chórze znajdowały się trzynastogłosowe organy wybudowane przez Mateusza Mielczarskiego z Warszawy. (Instrument nie został zarekwirowany przez władze niemieckie, którym przekazano stare piszczałki organowe).

Prezbiterium
Ołtarz główny wykonany z marmuru ozdobiony czterema półokrągłymi kolumnami między, którymi znajdowały się pozłacane rzeźby świętych Piotra i Pawła. W centrum cudowna Statua Trójcy Przenajświętszej zasłaniana obrazem dobrego pędzla przedstawiający objawienie się św. Anny Małgorzacie Błażejowej w 1510 r. Poniżej drewniane tabernakulum, na którego drzwiczkach płaskorzeźba Baranka i dwa cheruby. Mensa wykonana z drewna, położona na murowanej podstawie. Ołtarz był zwieńczony krzyżem przy którym klęczały z obu stron dwa anioły. Do mensy wchodziło się po trzech sosnowych schodach pomalowanych na ciemny orzech. Ołtarz był oddzielony od pozostałych części prezbiterium metalową balustradą w dębowych ramach, wykonaną w 1909 r., zaopatrzoną w obrus używany przy Komunii Świętej. Prezbiterium było wyłożone dywanami; jednym z najpiękniejszych był dywan angielski strzyżony zakupiony w1916 r. Chrzcielnica znajdowała się przy balustradzie po stronie południowej. Była wykonana w formie dużej puszki z pokrywą, pomalowana na czarno, złocona. Na pokrywie widniał napis: "Deo Omnipotenti A. D. 1790. Die 1 Mai". Nad chrzcielnicą umieszczona była szafka, gdzie przechowywano Oleje Święte. Obok wisiały trzy kajdany związane z łaską powrotu więźniów m. in. Mikołaja Prostyńskiego z niewoli tatarskiej . Ambona znajdowała się przy balustradzie po stronie północnej. Wykonana z dębiny, miała daszek u góry, na którym od spodu widniała gołębica - znak Ducha Świętego; na wierzchu zaś metalowa złocona figura Chrystusa z dużym krzyżem w dłoni. Na filarze przy ambonie wisiał krucyfiks artystycznie wykonany w 1917 r. na wzór krzyża z kościoła Mariackiego . Do prezbiterium przylegały dwie zakrystie, od południa tzw. kapłańska, gdzie przechowywano paramenty liturgiczne, a od północy bracka. W pierwszej zakrystii wisiały m. in. dwie tablice; jedna z opisem objawienia się św. Anny (w języku łacińskim) a druga z wyszczególnieniem odpustów nadanych przez Stolicę Apostolską w 1513 r dla pielgrzymujących do prostyńskiego sanktuarium .

Ołtarze boczne.
Po stronie południowej znajdował się ołtarz Matki Bożej Częstochowskiej ufundowany w 1909 r. W centrum ołtarza był wizerunek Maryi Jasnogórskiej, wykonany w drewnie, w sukience pozłacanej i ozdobionej sztucznymi kamieniami. Całość oprawiono w złocone ramy, a zasłaniano obrazem zdjęcia z krzyża Pana Jezusa. W ołtarzu znajdowało się drewniane tabernakulum zasłaniane złoconymi firankami. Na drzwiczkach płaskorzeźba kielicha. Do mensy w której znajdował się portatyl prowadził jeden stopień. Ołtarz został wykonany z drewna sosnowego, pomalowany na stalowy kolor, ubogacony złoceniami, miał w nastawie dwie kolumny oraz postać anioła przy zwieńczeniu. Harmonizował z całością wystroju kościoła. Był oddzielony od nawy bocznej balustradą z metalu w dębowych ramach z napisem: "Panu Bogu na chwałę fundowała Teofila z Jagiełłów Gosiowa z Wólki Okrąglik 1909 r.". Ołtarz Pana Jezusa Ukrzyżowanego składał się z mensy drewnianej i małego tabernakulum koloru mahoniowego ze złoceniami. Nad nim na ścianie świątyni wisiał krzyż z pierwszego kościoła z 1344 r. Po północnej stronie znajdował się ołtarz Serca Pana Jezusa wykonany podobnie jak i ołtarz Matki Bożej Częstochowskiej. Z tą różnicą, że na balustradzie znajdował się napis: "Panu Bogu na chwałę Andrzej Kiełek z Wólki Dolnej 1909 r." W centrum zaś figura (prawie naturalnej wielkości) przedstawiająca Pana Jezusa z otwartym sercem, zasłaniana obrazem św. Antoniego. Ołtarz św. Rocha miał wygląd podobny do ołtarza Chrystusa Ukrzyżowanego. Nie było w nim jednak tabernakulum Nad mensą wisiał obraz św. Rocha pędzla Stanisława Zarzeckiego, namalowany na płótnie w 1896 r.
Paramenty liturgiczne i paraliturgiczne.

Kościół był dobrze wyposażony w przedmioty używane w służbie Bożej. Wśród nich na szczególną uwagę zasługuje Monstrancja pozłacana wysadzana kamieniami czeskimi oraz puszka z 1754 r. Ponadto w trzeciej dekadzie XX w. było ponad trzydzieści ornatów, kilkanaście kap i alb oraz wiele innych paramentów liturgicznych. Na ścianach wisiały wota złote, srebrne, metalowe, korale. Kościół oświetlano świecami ustawianymi na kilku żyrandolach z których jeden na 6 świec został wykonany ze srebra. W świątyni znajdowały się chorągwie, feretrony, proporce i poduszeczki używane w procesjach. W sumie było ich 27. Wśród cennych ksiąg była m. in. agenda krakowska z 1591 r., mszał (Warszawa 1755). Ponadto w bibliotece kościelnej znajdowały się książki teologiczne i duszpasterskie ( najstarsze z XVIII w.).

Zburzenie świątyni

Trzeci kościół służył wiernym do sierpnia 1944 r. W tym miesiacu ta część Podlasia znalazla się w ogniu walk frontowych między wojskami radzieckimi 1 Frontu Bialoruskiego marsz. Konstantego Rokossowskiego a 2 armią niemiecką gen. Waltera Weissa . Już 14 sierpnia wojska sowieckie próbowały wyprzeć Niemców z rejonu Małkini i Łochowa. Znaczną przeszkodę stanowiło dla nich przejście rzeki Bug, które udało się dopiero 21 sierpnia. Ucieczka wojsk niemieckich nastąpiłaby szybciej gdyby akcja wyzwalania Podlasia nie była dwukrotnie zmieniana przez Stalina, który gdy się dowiedział o powstaniu warszawskim grał na zwłokę w oswobadzaniu tych ziem, czekając na klęskę powstańców . Takie działania powodowały poważne straty w ludziach. Na terenie tylko parafii Prostyń po wojnie ekshumowano 93 żołnierzy sowieckich . Przed zbliżającym się frontem wojsk radzieckich Niemcy zlikwidowali obóz karny i obóz zagłady Żydów w Treblince i okopali się przy torach kolejowych Warszawa - Małkinia wysiedlając ludność za Bug. Przy kościele w Prostyni ulokował się niemiecki sztab dowodzenia. Wierze kościoła służyły Niemcom za gniazda obserwacyjne. Świadek tych wydarzeń ks. Tadeusz Borowy wspomina: " W przeddzień ustąpienia Niemców i zburzenia kościoła (...) żołnierze niemieccy otoczyli nasz teren i przepędzili nas pieszo przez Prostyń, Kiełczew i most pontonowy na Bugu do Dolnej Małkini. Przechodziliśmy tuż przy kościele. Widok był okropny, wieś w większości spalona i zrównana z ziemią, a na kościele strącone wieże, dach i grube mury podziurawione pociskami z ciężkich dział, kościół był podminowany a przewody od zapalników leżały przy drodze aż do torów kolejowych. Późną nocą dotarliśmy przez pontonowy most na Bugu do Dolnej Małkini i przenocowaliśmy w szkole czy remizy strażackiej. Była nas spora grupa, gdyż po drodze dołączały do nas małe grupki, po kilka osób. Między nami znalazł się ksiądz Warpechowski, starszy wiekiem kapłan, jak się nie mylę pochodził z diecezji wileńskiej i jako rezydent pomagał księżom przy parafii w Prostyni. Rano apel - Niemcy zgromadzili nas przed budynkiem i przesortowali (...). To co się w tamtej chwili stało uważam za wydarzenie opatrznościowe, a byłem tego świadkiem. Oficer niemiecki (prawdopodobnie Ślązak, bo mówił poprawnie po polsku) zapytał księdza skąd on jest. - Z Prostyni - padła odpowiedź. - Czy wiesz, że kościół w Prostyni będzie zburzony? - Nie wiem- odpowiedział ksiądz. -Czy chciałby ksiądz coś wartościowego zabrać z kościoła? - Tak, szczególnie Statuę Trójcy Przenajświętszej - odparł ksiądz Warpechowski. - to dostanie ksiądz do dyspozycji samochód ciężarowy i dwóch żołnierzy do pomocy i zabierzecie co się da. I tak cudownie ocalała słynąca łaskami i cudami Statua Trójcy Przenajświętszej w Prostyni" . Oprócz Statuy uratowano przed profanacją Najświętszy Sakrament i wzięto ze sobą niektóre paramenty liturgiczne oraz wota, ocalal również skarbiec. Niemcy zburzyli świątynię wysadzając ją w powietrze dynamitem 19 sierpnia 1944 r. . Parafianie i pielgrzymi bardzo boleśnie przeżyli to wydarzenie. W murach kościoła pogrzebane zostały pamiątki z pierwszej świątyni, m. in. krzyż z 1344 r., kajdany tatarskie, ołtarze obrazy itd. Jedna z parafianek tak opisuje ten czas: "W wigilię św. Rocha Niemcy jak odchodzili zburzyli kościół (...) Tak ludzie mówili, że gdyby statua Świętej Trójcy była zniszczona razem z kościołem, to by kościoła nie byli w stanie odbudować, bo tak byli złamani na duchu, ale że Bóg w Świętej Trójcy pomagał to kościół budowali. Po zburzeniu jak się odprawiało na dawnym ołtarzu, co go odgarnęli z gruzu, ludzie stali wysoko na gruzach i słychać było tylko płacz" . Podczas działań wojennych i okupacji na terenie diecezji siedleckiej spalono lub zburzono 4 kościoły (Oleksin, Kock, Sokołów Podlaski, Prostyń) a 258 zostało poważnie uszkodzonych . Dzień 19 sierpnia 1944 r, kiedy to wysadzono dynamitem w powietrze prostyńską świątynię , mocno się zapisał w pamięci wiernych, którzy na 10 lat zostali pozbawieni kościoła parafialnego, a spotykali się na modlitwie w małej kaplicy.

Czwarty Kościół (od 1954 r.)

Czwarty Kościół (od 1954 r.) Po zburzeniu Domu Bożego ówczesny proboszcz prostyński ks. Aleksander Cegłowski postawiony w tak trudnej sytuacji poprosił Władze Diecezjalne o przeniesienie go jako rezydenta do innej parafii. Obecny kosciół wybudowany w 1954 Nowym proboszczem został od 10 I 1945 r. ks. Józef Ruciński, który z zapałem przystąpił do odbudowy kościoła .

a) Budowa świątyni

Tymczasowo rolę kaplicy spełniała plebania, gdzie przechowywano Najświętszy Sakrament. . Korzystając z okazji ks. Ruciński kupił od Urzędu Likwidacyjnego barak poniemiecki z bali drewnianych 12 x 15 m. i przeznaczył go na tymczasową kaplicę . Zbudowano ją na fundamencie dawnego wikariatu i domu parafialnego . 1 listopada 1945 r. kaplica została poświęcona, a na Wielkanoc, 10 kwietnia 1946 r. przeniesiono do niej Najświętszy Sakrament i Cudowną Statuę oraz poświęcono stacje Drogi Krzyżowej . Parafianie wzięli się z zapałem do usuwania gruzów ze zburzonego kościoła i oczyszczania cegły. Z protokołu wizytacji dziekańskiej z 6 lipca 1945 r. wynika, że w pracach uczestniczyły cale rodziny: mężczyźni, kobiety a nawet dzieci. Do czasu wizytacji parafianie wykonali 10. 357 dniówek roboczych oraz 760 dniówek z wozami. W ten sposób uzyskano 50 % cegieł z poprzedniego kościoła . 26 VIII 1946 r. można było przystąpić do oczyszczania fundamentów poprzedniej świątyni, na których to, zaczęto wznosić nowe mury. Projektantem nowej świątyni na wzór świątyni Opatrzności Bożej w Warszawie był prof. Bohdan Pniewski , plany wykonał architekt Jerzy Kowarski, pracami kierował inżynier Antoni Szeciłło a duszą budowy był ks. Józef Ruciński . Znacznej pomocy w korekcie planów i koordynacji budowy udzielił pochodzący z Prostyni inż. Bronisław Bronisz dyrektor drugiego Oddziału Państwowych Przedsiębiorstw Budowlanych okręgu warszawskiego. Pomocnikami zaś inżyniera Szeciłło byli majstrowie: Józef Dłuski i Czesław Rostek . Dzięki wielkiemu zaangażowaniu zarówno księży jak i parafian prace budowlane posuwały się bardzo szybko. O kolejnych etapach budowy szczegółowo informował swych przełożonych w comiesięcznych sprawozdaniach przewodniczący gminnej Rady Narodowej z Prostyni . W tym punkcie jego sprawozdania, który był poświęcony parafii często pojawia się żartobliwe i pełne uznania stwierdzenie nt. Komitetu Budowy Kościoła: "bezczynności tego związku religijnego przypisać nie można" . W skład tego Komitetu, któremu przewodniczył ks. Józef Ruciński wchodzili przedstawiciele wszystkich wsi należących do parafii. Z Prostyni: Wiktor Kot, Józef Imbrzykowski, Piotr Dąbrowski, Kazimierz Pilichowski, Edmund Sobotka, Polikarp Wrzosek, Leonard Dmowski; z Bojar: Stanisław Kruk; z Grądów: Stefan Siwiński, Józef Jakubik; z Orzełka: Stanisław Koluch, Stanisław Wiechowski, Stanisław Podgórski, Józef Parys; z Poniatowa - Franciszek Zyśk, Teofil Kamiński; z Rytel Święckich - Jan Kołodziej, Józef Rytel Andrianik; z Treblinki - Polikarp Borowy; z Wólki Okrąglik i Dolnej - Wacław Sobotka, Bolesław Wyszomirski; ze Złotk - Józef Sudak, Józef Bednarczyk. W sumie Komitet Budowy Kościoła liczył 24 osoby. Zadaniem członków komitetu było zbieranie ofiar w swoich wioskach i przekazywanie ich proboszczowi. Nie było to łatwe bo po wojnie ludność parafii Prostyń przeżywała kryzys ekonomiczny. W wyniku bowiem działań wojennych na terytorium parafii w sierpniu 1944 r. Niemcy spalili ok. 65% budynków, zabrali znaczną część dobytku . Ludność w ok. 80 % utrzymywała się z rolnictwa a pracowała na ziemi niskiej klasy . Gospodarstwa były bardzo rozdrobnione. Ponadto ok. 50 % gruntów niemalże co roku dotykała klęska powodzi. W tej sytuacji chowano przeważnie jedną krowę, oraz drób. Typowe gospodarstwo liczyło ok. 4 - 5 ha . Jednak mimo materialnego ubóstwa parafianie prostyńscy okazali podziwu godną ofiarność i z zapałem włączali się w budowę świątyni, dzięki czemu prace posuwały się bardzo szybko. W tym czasie wiele artykółów przemysłowych czy rolnych było na przydziały. Przykładem ofiarności jest fakt, że 93 osoby pobrało przydział na drewno na swoje nazwisko a następnie rezygnując z niego przeznaczyło na budowę kościoła. z W sumie Przez rok od rozpoczęcia budowy tzn. do sierpnia 1947 r. wzniesiono mury kościoła do wysokości 7, 5 metra  W 1948 r. zgromadzono do dalszej budowy 3 wagony wapna lasowanego, 2 wagony cementu 35 ton żelaza i ok. 80 tyś cegieł z dawnego kościoła. Plan na 1949 r obejmował wybudowanie 32 filarów na wysokość naw bocznych . W 1950 r. ks. bp Marian Jankowski, sufragan siedlecki w protokole powizytacyjnym tak pisze o budowie kościoła: "Boczne nawy tak w murze jak i w konstrukcji żelbetonowej doprowadzone są do końca, w nawie głównej roboty ciesielskie i zbrojarskie są wykończone w 75% i całkowicie przygotowane do zabetonowania" . Przez następne lata budowa posuwała się szybko mimo trudności w zdobywaniu materiałów budowlanych . W 1953 roku wstawiono 12 okien, zbudowano wieżę, oszklono ją i otynkowano oraz wykonano krzyż wieżowy. Po ośmiu latach budowy doczekano się pobłogosławienia nowej świątyni. Dokonał tego w uroczystość Trójcy Przenajświętszej 13 czerwca 1954 r. ks. bp Ignacy Świrski, ordynariusz siedlecki, który wprowadził do nowej świątyni ocalałą cudowną Statuę Trójcy Przenajświętszej . Nowa świątynia, którą pobudowano na fundamencie poprzedniej ma następujące wymiary: długość - 39, 4 m., szerokość - 21, 8 m., wysokość - 21 m., powierzchnia użytkowa - 900 m., kubatura - 7. 300 m. sześciennych, ilość wiernych mogących się pomieścić - ok. 4000. Od 1954 r. życie parafii skupiło się w kościele. Poprzednia kaplica została zamieniona na budynek mieszkalny gdzie wprowadził się ks. proboszcz i ks. wikariusz. Zdemontowano starą plebanię pobudowaną z rozebranego w 1879 r. kościoła św. Anny . Prace przy kościele nie zakończyły się na tym etapie. Przez wiele dalszych lat kolejni proboszczowie, przy czynnej pomocy parafian a także pielgrzymów, starali się upiększać ten Dom Boży.

b) Opis świątyni

Obecny wygląd kościoła jest owocem pracy i ofiarności wielu osób. Warto wspomnieć chociażby proboszczów od czasu II wojny światowej, którymi byli: ks. prał. Józef Ruciński (1945 - 76), ks. kan. Romuald Michalczyk (1976 - 86), ks. kan. Marian Gorgol (1986 - 95), ks. Stanisław Grochowski (1995 - 98), ks. kan. Krzysztof Maksimiuk (od 1998 ). Kościół pobudowano w ten sposób, że ołtarz główny wskazuje wschód. Budowla jest wzorowana na świątyni Opatrzności Bożej w Warszawie. Jest jedna wieża, która ma trzy kondygnacje, prawie całkowicie oszklone. Na jej szczycie znajduje się krzyż. Cały kościół jest obecnie pokryty blachą miedzianą. Drzwi wejściowych jest cztery. Trzy frontowe i jedne ze strony północnej.Zewnętrzna elewacja świątyni została wykonana metodą sgrafitto w 1979 r. z inicjatywy ks. Romualda Michalczyka . Wokół kościoła stacje Drogi Krzyżowej. Na frontonie jest ukazana św. Anna w momencie objawienia się. Trzyma trzy wieńce - znak Trójcy Przenajświętszej a czwarty jako jej znak jest umieszczony pod stopami świętej. Na dole widnieje data objawień 1510 r. Na wschodniej ścianie są przedstawione Trzy Osoby Boskie. Obok tego wizerunku są symbole papieskie i napis: "Drohiczyn 10. VI. 1999 r. Podstawa okalająca kościół jest obłożona piaskowcem z Szydłowca . Wnętrze kościoła jest zaprojektowane w sposób nowoczesny. Ołtarz główny zrobiono wg projektu s. Michaeli, benedyktynki sakramentki z Warszawy . Bodowa trwała od 1958 do 1963 r. Usytuowano go w ten sposób, aby było wokół niego przejście dla wiernych. Wykonany został z żelbetonu obłożonego ciemnoszarym marmurem. Nastawa ołtarzowa jest pokryta różnokolorowymi płytkami tworzącymi mozaikę. W głębi nastawy umieszczono cudowną Statuę Trójcy Przenajświętszej oraz wota. Tabernakulum jest w ołtarzu, obudowane marmurem różowym białym (marianna). Do ołtarza wchodzi się po trzech stopniach pokrytych marmurem . W 1992 r. nastąpiła zmiana ołtarza. Do tego co było dodano płaskorzeźbę w drewnie lipowym w formie glorii. Cudowną statuę przeniesiono wyżej a na jej miejscu umieszczono figurę św. Anny. Ta figura została wykonana przez H. Bąkowskiwgo w 1914 r. Wcześniej stała w kapliczce w miejscu drugiego objawienia, ale z uwagi na bezpieczeństwo przeniesiono ją do kościoła a do kapliczki umieszczono jej odlew ze sztucznego tworzywa . Figura św. Anny i cudowna Statua są zasłaniane. Pierwszą zakrywa część nastawy ołtarza z elementami roślinnymi, drugą zaś obraz pędzla Barbary Osińskej z Łodzi. Przedstawia on moment objawienia się św. Anny Małgorzacie Błażejowej w 1510 r. W głębi ukazano krzyż i dwie postacie: Mikołaj Prostyński i Stanisław Żuber z kajdanami, którzy zostali cudownie uwolnieni z niewoli tatarskiej w 1553 r. Całość nastawy ołtarzowej zaprojektował ks. Tadeusza Furdyna - salezjanin, a wykonał Jan Martyka . Jej poświęcenia dokonał ks. Bp Władysław Jędruszuk na zakończenie odpustu Trójcy Przenajświętszej 15 czerwca 1992 r. Cztery i pół metra od ołtarza głównego umieszczono ołtarz soborowy, ambonkę i obok świecznik. Zostały one wykonane z drewna dębowego w 1993 r. Przy ołtarzu stoi krzyż z XIX w. pochodzący z opuszczonego zboru protestanckiego z Sadolesia k/Sadownego. Ławy w prezbiterium zostały wykonane z drewna dębowego wg projektu ks. T. Furdyny . W związku z tym, że parafia poświęciła się Sercu Jezusowemu w 1950 r. na ścianie północnej prezbiterium wisi obraz Serca Pana Jezusa . Za ołtarzem na ścianie wschodniej są tablice, na których zawieszono wota przynoszone przez pielgrzymów. W oknach zaś od 1994 r. są witraże ozdobne wykonane ze szkła hutniczego o wymiarach 80 x 34 cm . Do przechowywania paramentów liturgicznych służy zakrystia południowa. Na uwagę zasługują znajdujące się w niej; monstrancja srebrna z XVIII w., puszka z 1724 r, puszka srebrna pozłacana z napisem na stopie: "1754 KSBSLP" , krzyż srebrny XVIII w., dalmatyka biała z XVIII w., obraz św. Rocha z XVIII w. oraz kielich ufundowany w 1968 r. związany z Milenium i historią parafii. Są na nim ukazane różne obrazy: Trójca Przenajświętsza z Prostyni, Matka Boża Częstochowska, św. Wojciech, jest też nawiązanie do obozu koncentracyjnego w Treblince oraz innych kart z dziejów Polski i Kościoła . W zakrystii jest też przechowywana korona św. Anny z 1514 r., która służy od tamtego czasu do błogosławienia pielgrzymów . W zakrystii północnej znajduje się biblioteczka parafialna założona przez Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży w 1995 r., oraz paramenty paraliturgiczne służące do procesji (różaniec, poduszeczki). W tym miejscu można też nabyć zdjęcia , książki, obrazki związane z sanktuarium i nie tylko. Miedzy prezbiterium a nawą główną kościoła jest balustrada, która została przeniesiona z tymczasowej kaplicy. Została wykonana z drewna dębowego, ozdobiona ażurem metalowym, jest nakrywana na czas Komunii Świętej białym obrusem . Posadzka kościoła została wykonana z terakoty w 1958 r. Rok wcześniej wykonano ławki dębowe w nawie głównej (26sztuk) i obłożono marmurem filary na wysokość 1,5 m . W nawie głównej na filarze od strony południowej wiszą kajdany. Jest to pamiątka oryginalnych kajdan, które przynieśli do kościoła w 1553 r. dwaj parafianie: Mikołaj Prostyński i Stanisław Żuber, uwolnieni w cudowny sposób z niewoli tatarskiej. Pierwotne kajdany pieczołowicie przechowywano do 1944 r., kiedy to zniszczone zostały w trakcie zburzenia kościoła . Ich szczątki miał w swych rękach kowal Antoni Kot z Kiełczewa i na prośbę proboszcza odtworzył je na wzór oryginalnych . W nawie bocznej od strony północnej znajduje się ołtarz przeniesiony z poprzedniej kaplicy . Ma cztery filary zakończone trójkątem i krzyżem. Między filarami znajduje się obraz pędzla T. Henstschela z Warszawy namalowany w 1908 r. Jest na nim ukazany moment śmierci Jezusa Chrystusa na krzyżu. Patrząc na ten ołtarz boczny po prawej stronie widzimy figurę Pana Jezusa dźwigającego krzyż . Z lewej strony znajduje się rzeźba Głowy Chrystusa wykonana przez artystkę pochodzenia żydowskiego Wiktorię Jljin. Tę figurę podarował dla kościoła ks. Tomasz Małkiński, parafianin prostyński. Na frontonie nawy północnej jest umieszczony obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem. Maryja w długich szatach siedzi na ławie, trzymając Dzieciątko. Wokół głowy Chrystusa świetlisty nimb. Tło ciemne. Barwy występujące: zielona, czerwona, brązowa, żółta. Rama barokowa. Wymiary 119 x 150 cm. Jest to kopia obrazu Bartolome Murilla , wykonana we Florencji przez Alfonsa Boschi (1615 - 1649) . W ołtarzu bocznym od strony południowej znajduje się figura Matki Bożej Królowej Świata wykonana w lipie przez Jana Małętę z Warszawy w 1956 r. Jest to dar pielgrzymów warszawskich przybywających do tego sanktuarium . W 1993 r. wykonano do tego ołtarza nastawę w formie płaskorzeźby na wzór ołtarza głównego . We wnękach ołtarza są dwa stoły. Ofiarował je jako wotum wdzięczności za ocalone życie Antoni Kot z Majdanu Kiełczewskiego w 1991 r. Na jednym stoi figurka Pana Jezusa Praskiego służąca jako feretron, na drugim obraz Matki Bożej Częstochowskiej, nawiedzający rodziny . Obok ołtarza jest malowany na płótnie obraz Pana Jezusa Miłosiernego. Na Frontonie zaś południowej nawy bocznej jest obraz Matki Bożej Nieustającej Pomocy, dar parafian prostyńskich uczestniczących duchowo w pieszej pielgrzymce diecezji drohiczyńskiej na Jasną Górę. Został on przywieziony z Częstochowy do Prostyni w 1998 r. Pod nim jest umieszczona mała figura Fatimskiej Pani ofiarowana przez ks. Giovanniego Antonucci. Troszczą się o nią członkowie Białej Armii. Na ścianach naw bocznych jest Droga Krzyżowa w takim samym stylu co i ołtarz główny. Została poświęcona przez ks. Bpa Władysława Jędruszuka wraz z nastawą ołtarzową w 1992 r. Podczas tej uroczystości homilię mszalną wygłosił ks. Bp Jan Chrapek . Z dwóch stron kościoła, we wnękach są cztery konfesjonały. Dwa z nich wykonano w 1962 r. a następne dwa w 1989 r. Ściany świątyni są otynkowane i pomalowane w trzech kolorach, nie ma żadnych napisów ani malowideł. Przy wejściu do południowej nawy bocznej są chorągwie procesyjne a w nawie północnej jest obraz Matki Bożej Częstochowskiej służący jako feretron. Kościół ma nagłośnienie, które kilkakrotnie modyfikowano . Jest również ogrzewanie promiennikowe założone w 1999 r. z inicjatywy ks. kan. Krzysztofa Maksimiuka . Chór kościelny znajduje się nad głównym wejściem na wysokości 6 m. Znajdują się tam 25 głosowe organy. Mają dwa manuały po 58 klawiszy, pedał 30 klawiszy. Prospekt cynkowy jest rozbudowany przez całą szerokość nawy, zawierając 1768 piszczałek grających /kamerton 870/. Organy wykonała firma Zygmunta Kamińskiego z Warszawy . Zostały one poświęcone przez ks. Bpa Ignacego Świrskiego 26 VI 1963 r. Dostrojono je w 1976 r. z inicjatywy ks. Mirosława Wyszogrodzkiego, salezjanina. W 1989 r. Marian Leśniczuk z Korczewa dokonał ich ponownego nastrojenia i oczyszczenia . Pod chórem jest przedsionek. W nim, przy wejściu stoi kropielnica z granitu czerwonego z XVI w. Znajdowała się ona wcześniej przed kościołem wraz z podobną kropielnicą z tego samego okresu, nieco mniejszą. W 1990 r. większą przeniesiono do kościoła i umieszczono od strony południowej przy drzwiach wejściowych . Po tej samej stronie na ścianie wisi czarna marmurowa tablica z napisem: "ś. p. Ks. Ludwik Warpechowski kan. kap. ołyckiej na Wołyniu, wikariusz prostyński 1943 - 45., pokorny sługa Boży, uchronił cudowną statuę Trójcy Świętej, wota i skarbiec kościelny przed zniszczeniem wojennym podczas burzenia świątyni przez wojska hitlerowskie w 1944 r. Zmarł dn. 10. VIII 1968 r. przeżywszy lat 81. Prosi o modlitwę w jego intencji do Boga" . Po przeciwnej stronie od tablicy jest wejście na chór. W 1990 r w przedsionku wmontowano szklane przepierzenie, którego celem jest zabezpieczenie kościoła i umożliwienie wiernym przychodzenia w ciągu dnia na adorację Pana Jezusa .