Parafia Rzymskokatolicka - Bazylika Mniejsza w Prostyni
                            (diecezja drohiczyńska)

Wrota do przeszłości. Słownik gwarowo-kulturowy Treblinki i okolic to publikacja ważna z wielu względów, po pierwsze stanowi kompendium wiedzy o języku i leksyce mieszkańców tego regionu, po drugie daje wiedzę o życiu tej społeczności, począwszy od okresu międzywojennego, po koniec wieku XX. Przestrzeń w nim opisana to okolice Treblinki, ale ze względu na koligacje rodzinne, kontakty prywatne i zawodowe Autorki, do tej przestrzeni włączone zostały wsie sąsiednie z parafii Prostyń, Sadowne, Małkinia oraz Kosów Lacki i Ceranów.

Przesłaniem dzieła jest zachować przeszłość utrwaloną w języku. Poznajemy zatem realia życia na wsi w różnych okresach i w różnych wymiarach. W słowniku zostało zarejestrowane słownictwo dotyczące między innymi:

• rolnictwa, np. nazwy odmian kartofli – amerykany, almy, cudy, fran, hetman, janki, leniny, wolmany; nawozów sztucznych – azotnik, tomasyna, wapnoman; środków chemicznych –arsopul, azotox, azotryks, karbolina, zieleń paryska; maszyn rolniczych – targanka, maszyna szerokomłotna, samoczystka;

• urzędu, np. nazwy obowiązkowych świadczeń – kontyngent, podwoda; pism urzędowych – powiastka/powiestka; przedstawicieli władzy – dziesiętnik, podsołtys, podwójci;

• kolejnictwa, np. nazwy pracowników – drogowy, obchodowy, przejazdowy, przetokowy, rozrzędowy, torowy;

• domu, np. nazwy posiłków – odwieczerz, podobiadek, podśniadanek, wieczerza; części domu – alkierz, góra, izba, sień; wyposażenia mieszkania – kufer, szlaban, taboret, wyro;

• kościoła, np. nazwy nabożeństw – czerwcówka, majówka/maj; osób posługujących w kościele – brastewna, zakrystian;

• kultury, np. nazwy zwyczajów – brackie, tłoka/tłuka/tłóka, zapusty; zabaw dziecięcych – świnka; środków masowego przekazu – kołchoźnik, radiowęzeł, szczekaczka;

• obozu zagłady w Treblince, np. antreten, bunkier, mykwa, wachman.

Podstawę materiałową stanowią różnego typu źródła: wywiady, źródła archiwalne, dokumenty i mapy, gazety, niepublikowane opracowania własne Autorki, opublikowane źródła historyczne, słowniki i studia poświęcone problematyce regionalnej.

Obraz świata utrwalony w słowniku stanowi sumę doświadczeń Autorki, jej rodziny, sąsiadów, życia w cieniu obozu zagłady. Materiały do publikacji były zbierane przez wiele lat. W ciągu tych lat zmieniła się koncepcja słownika, od słownika gwarowego (dyferencyjnego) do słownika gwarowo-kulturowego, który daje pełną informację nie tylko o języku, lecz także kulturze materialnej i duchowej mieszkańców okolic Treblinki. Zmianie uległy też zasady opracowania leksykograficznego. Dobór haseł w słowniku to decyzja arbitralna Autorki, są wśród nich wyrazy, które należą do leksyki ogólnej (notowane w słownikach języka polskiego), do leksyki gwarowej (notowane w słownikach i opracowaniach gwarowych), są terminy specjalistyczne z zakresu rolnictwa, są też okazjonalizmy. Słownik ma przejrzystą strukturę, hasła ułożone są alfabetycznie.

Uzupełnienie słownika stanowią dwa słowniczki nazw własnych: w pierwszym zebrane zostały nazwy obiektów zamieszkanych (wsi, kolonii, przysiółków) oraz obiektów niezamieszkanych (lasów, łąk, pól, wzniesień, jezior, rzek, bagna, wysypiska i in.), w drugim imiona (przede wszystkim zdrobnienia) oraz nazwiska, które Autorka odnotowała w swoich materiałach. Na podstawie opracowań naukowych i popularno-naukowych Autorka objaśnia również pochodzenie nazwisk.

Jestem przekonana, że Wrota do przeszłości. Słownik gwarowo-kulturowy Treblinki i okolic spotkają się z życzliwym przyjęciem Czytelników, że dzieło odegra dużą rolę w podtrzymaniu tożsamości regionu, stanie się ważnym elementem edukacji młodego pokolenia. Będzie pomostem łączącym świat, który należy już do przeszłości, z teraźniejszością. Obszerna dokumentacja materiałowa zostanie zapewne wykorzystana przez językoznawców – dialektologów, onomastów oraz etnografów i historyków.

dr hab. Wanda Decyk-Zięba

prof. Uniwersytetu Warszawskiego

Zainteresowanych prosimy o kontakt:

Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
tel.  789 0321 88